duy tâm luận |
(triết) dt. Học-thuyết chối cãi sự thực-tại bên ngoài, chỉ có tâm là thực-tại, và tất cả các hiện-tượng trong vũ-trụ đều do tâm mà phát hiện ra. Tâm là gì? Tâm là cái cõi, cái giới nẩy ra những ý-niệm (xt. ý-niệm). Kẻ theo thuyết duy-tâm cho rằng sự vật bên ngoài đều do ở tâm, ở ý-niệm mà ra cả , họ chối cãi rằng giữa sự-vật, giữa nhân-loại và tạo-hoá không có một dây liên-quan gì cả. Tất cả các dây liên-quan đều do tâm, đều do ý-niệm mà ra cả. Nhưng kẻ theo thuyết ấy không giải rõ ý-niệm từ đâu mà có, từ đâu mà đi. Như vậy, ý-niệm riêng nó cũng đứng luôn trong phạm vi ý-niệm là ý-niệm, và hoàn-toàn căn-cứ trên một giới siêu-nhiên, một giới trừu-tượng, cái giới tâm. Sau hết, từ cái tâm sinh ra ý-niệm cuối cùng để nẩy ra ý-niệm, người ta chỉ có thể vừa giảng-giải vừa kết-luận ở trong cái Ý-niệm Thượng-đế mà thôi: Những kẻ theo thuyết ấy cũng không có gì đáng lấy làm lạ. Khi chối cãi những sự vật bên ngoài, tất cả những sự tương-phản, mâu thuẫn thường xuyên trong vũ-trụ, người ta chỉ cần phải giảng giải một cách rất giản-dị là mọi việc ấy đều từ tâm mình, đều từ ý-niệm của mình mà ra, chớ thực-tế thì không có và không có một dây liên quan gì giữa các mâu thuẫn ấy. Giữa giàu sang và nghèo hèn, giữa hoà-bình và chiến tranh, thiệt ra thì chỉ có cái ý-niệm giàu sang, hay ý-niệm nghèo-hèn hay ý-niệm chiến tranh mà thôi. Và khi đã không thể giảng giải nổi ý-niệm ấy, chỉ có một cách cầu cứu cuối cùng là Thượng-Đế. Ý-niệm Thượng-đế làm ra vạn vật, vạn vật ấy cũng tuỳ theo Thượng-đế mà thay đổi, mà tương-phản. |